Балаҕан ыйын 9 күнэ – Марха өрүс күнэ.
Күн уота күүлэйдиир киэлиилээх,
Ый уота умсаахтыыр урсуннаах,
Күөх халлаан таалаалыыр таһаалаах
Мархабын сүрэхпэр иҥэрэн,
Хоһооммор хоһуйан туойабын.
2024 сылтан Ньурба улууһун мунньаҕын дьокутааттарын быһаарыытынан Марха өрүс күнэ бэлиэтэнэр. Маннык этииниулуус Мунньаҕар «Марха өрүс көмүскээччилэрэ» түмсүү бэрэссэдээтэлэ Любомир Михайлов көтөхпүтэ. Бу быһаарыы Марха өрүс ураты историческайсуолталаах территорияларын харыстыырга, экологическай үөрэҕи үрдэтиигэ, өрүскэ харыстабыллаах сыһыаны күүһүрдэргэ ылыныллыбыта.
Марха өрүс — Бүлүү өрүс хаҥас салаата, уһуна 1181 км.
Күндү ааҕаачыларбыт! Марха өрүс туһунан хоһооннор ааптарын билиһиннэрэбит:
Маргарита Егоровна, 1956 сыллаахха Ньурба улууһун Маалыкай нэһилиэгэр 10 оҕолоох ыалга 3-с оҕонон төрөөбүтэ. 1973 сыллаахха орто оскуоланы бүтэрэн икки сыл фермаҕа дайааркалаабыта. 1975 сыллаахха Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникумугар агроном-луговод идэтигэр үөрэнэ киирбитэ. Үөрэҕин бүтэрэн Сунтаар оройуонун Элгээйи совхоз Кутанатааҕы отделениятыгар ферма бригадирынан ананан үлэлээбитэ. 1981 сылтан Ньурба Чуукаарыгар ыал буолан олохсуйан олорор. Өр сылларга ферма бригадирынан, “Ымыычаан” оҕо уһуйааныгар араас үлэлэргэ үлэлээн билигин сынньалаҥҥа пенсияҕа олоророр. Кэргэнинээн Егоров Валентин Семеновичтыын 5 оҕону улаатыннартаан, үлэһит оҥортоон билигин бэйэлэрэ иккиэн алаһа дьиэлэригэр хаалан сүөһү көрүнэн олороллор.
2023 сыллаахха бэчээттэнэн тахсыбыт ”Хоһооннорум окоолорум, оҥоойуктаах отоннорум” кинигэтигэр «Тапталлаах Мархабар» бастакы түһүмэҕэр Марха өрүскэ анамыт 15 хоһооно киирбит.
Чуукаардааҕы «Уран кут» айар түмсүү чилиэнэ Маргарита Егорова Марха өрүс туһунан хайҕаллаах хара быарыттан төлө көтөн тахсыбыт, көччөх буолан көҥүл көппүт хоһооннорун ааҕыҥ, сэргээҥ, сэҥээриҥ!
Оҕо саас тапталлаах аргыһын,
Эбэбин, Мархабын, саныыбын.
Күн көлдьүн кэмнэрин барааммыт,
Сөтүөлээн күммүтүн ыытарбыт.
Өҥүрүк куйаастан куотунан,
Эйиэхэ сөрүүкүр буоларбыт,
Сыыргыттан сүүрүүннэн сырсыһан,
Киэлигэр ыстанан түһэрбит.
Күн уота урсуҥҥар түспүтүн,
Тутаары таһааҕын чалбыырбыт.
Сып-сырдык, дьэп-дьэҥкир таммаххын
Ысыһа, былдьаһа оонньуурбут.
Ойор күн арҕаалан эрэрин
Билбэккэ уһун күн сылдьарбыт.
Уостарбыт хараара көҕөрөн,
Тоҥоммут кытылга сырсарбыт.
Ип-итии кумахха таалалаан,
Иккиһин тиритэн кэлэрбит.
Сып-сылаас хааннарбыт сүүрэлээн,
Иэдэспит тэтэрэ кыыһара.
Ньырыыска балыккын тутаары,
Үрүҥ күн үтүөтүн барыырбыт.
Балыксыт бастыҥын кэриэтэ
«Булпутун» мунньарбыт, ааҕарбыт.
Оҕо саас тапталлаах аргыһа,
Маанылаах мин Марха эбэкэм,
Санаабар ыалдьыттаан ааһаҥҥын
Оҕолуу үөрдэҕин сүрэхпин.
Марха эбэм барахсан
Сааскы көмүөл саҕана
Топпут дохсун кэмнэргэр
Тыйыс, тымныы буолаҕын.
Самаан сайын кэлиитэ,
Көҕүөр отуҥ үүнүүтэ
Күнтэн күүһү ылынан,
Итии тыыныҥ илгийэр.
Курус тыыннаах күһүҥҥэ,
Куурар хатар кэмнэргэ
Көҥүл санааҥ тууйуллан,
Ийэ кутуҥ санньыйар.
Кыстык хаарбыт түһүүтэ
Кылбаа маҥан дьүһүннээх,
Холку, наҕыл көрүҥнээх
Хотун дьахтар буолаҕын.
********************************************************
Турунуҥ Марханы көмүскүү.
Хайҕаллаах мин Марха эбэкэм,
Хаарыаннаах күннэргэ үөрбэккэ,
Хаанынан ытаатыҥ хомойон,
Харааста айманныҥ кэлэйэн.
Харчыга суудайбыт тойоттор
Харыстыыр иэстэрин кэһэннэр,
Хараара өһүрбүт дьааттарын
Хаайбакка эйиэхэ куттулар.
Күн уота сөтүөлүүр урсунуҥ
Күлүмнээн бүттэҕэ дуо аны?
Киэҥ холку талбаарар таһааҕар
Ый уота умсаахтыа дуо аны?
Бар дьонум, турунуҥ көмүскүү,
Этиниҥ абарбыт сатаны!
Кыыс Марха дуо дэппит ааттарын
Иккистээн эргитэн уруйдааҥ!
Дьиэрэҥ тэбэр саастарбар
Дьэҥкир уугар сөтүөлээн,
Сөрүүн уугар умсаахтаан
Улааппытым, үүммүтүм.
Дьоһун сааспар тиийэрбэр
Дьикти кэрэ иэйиибин
Эйиэхэҕэ анааммын,
Хоһоон гынан хоһуйдум.
Кырдьар сааспар тиийэрбэр
Кытылларгар киирэммин,
Ахтылҕаммын таһааран,
Таалан туруом долгуйа.
Устар чуумпу сүүрүккүн
Одуулуоҕум дуоһуйа,
Сиккиэр тыалгын кытары
Сэлэһиэҕим астына …
Маргарита Егорова.
Ааҕааччыны кытта үлэлиир салаа, киин бибилэтиэкэ.
